តាមពុទ្ធសាសនាបានឱ្យដឹងថា សេចក្ដីលោភ កំហឹង និងភាពល្ងង់ខ្លៅ ជាថ្នាំពុលទាំង ៣ យ៉ាង ដែលនាំមកនូវសេចក្ដីទុក្ខវេទនា និងវិនាសអន្តរាយ។ ស្ថានសួគ៌ និងផែនដី គឺធំធេងណាស់ ការលោភលន់របស់មនុស្សពិបាកវាស់វែង ប៉ុន្តែប្រហែលជាលង់ជ្រៅ ទៅក្នុងសមុទ្រនៃទុក្ខដ៏ធំទូលាយដែលគ្មានទីបញ្ចប់។

មនុស្សរស់នៅក្នុងជីវិត ត្រូវតែដើរតាមវដ្តនៃកម្មផល។ មនុស្សម្នាក់ៗសុទ្ធតែមិនអាចចៀសបាន ប៉ុន្តែពួកគេអាចសាងកម្មផលល្អសម្រាប់ខ្លួន។ បើចង់ល្អ ត្រូវឈប់លោភលន់ជាមុនសិន។ បើចង់មានសុភមង្គលត្រូវតែចេះដឹងជាមុនសិន។ គ្មានអ្វីដែលត្រូវស្វែងរក និងសម្រេចដោយខ្លួនឯង នោះគឺជាប្រាជ្ញាដ៏អស្ចារ្យនៃជីវិតមនុស្ស។

តើអ្វីទៅជា "លោភៈ កំហឹង និងភាពល្ងង់ខ្លៅ?"

សេចក្តីលោភ គឺការស្រេកឃ្លានគ្មានដែនកំណត់ កំហឹង គឺជាសេចក្ដីក្រេវក្រោធ ក្ដៅក្រហាយ និងភាពល្ងង់ខ្លៅ គឺជាភាពអវិជ្ជា។ ដូច្នេះ ភាពលោភលន់ កំហឹង និងភាពល្ងង់ គឺជាលក្ខណៈសំខាន់ទាំងបីរបស់មនុស្ស ចាប់ពីក្មេងអាយុ ៣ ឆ្នាំ រហូតដល់មនុស្សអាយុ ៩០ ឆ្នាំ គ្មានអ្នកណាម្នាក់ដែលថាមិនមានចំណុចនទាំងនេះនោះឡើយ។ វាកើតឡើងជាបន្តបន្ទាប់នៅក្នុងចិត្តរបស់យើង ដុតបំផ្លាញបេះដូងរបស់យើង ហើយញុះញង់ឱ្យយើងធ្វើអំពើអាក្រក់ ឃោឃៅ ចិត្តខ្មៅ គួរឱ្យស្អប់ និងខ្លាចរអា។

១. លោភលន់

ព្រះពុទ្ធទ្រង់បង្រៀនថា៖ «ប្រភពនៃសេចក្ដីទុក្ខទាំងអស់ក្នុងលោក គឺកើតចេញពីវត្ថុបីយ៉ាងគឺ សេចក្ដីលោភ កំហឹង និងអវិជ្ជា» ។ ក្នុងចំណោមនោះ ភាពលោភលន់ស្ថិតនៅលំដាប់ទីមួយ ប៉ុន្តែក្នុងនាមជាមនុស្សក្នុងជីវិត មនុស្សគ្រប់រូបសុទ្ធតែមានសេចក្ដីលោភ។ មកពីពាក្យថា លោភៈ កើតឡើង សេចក្តីចង់បាន ដែលធ្វើឱ្យមនុស្សល្ងង់ ល្ងិត នាំឱ្យកើតកម្មអាក្រក់។ សេចក្តីលោភលន់មាន ៥ យ៉ាងគឺ ទ្រព្យសម្បត្តិ (ទ្រព្យ) សោភ័ណ (សោភ័ណភាព) កិត្តិនាម (នាមជាទីពេញចិត្ត កេរ្តិ៍ឈ្មោះល្អ) អាហារ (ការបរិភោគ) បច្ច័យ (ដេក និងសម្រាក) ។

នៅពេលដែលចំណង់ចង់បានរបស់មួយ ក្នុងចំណោមមវត្ថុទាំងនេះកើនឡើងលើសពីកម្រិតធម្មតា មនុស្សនឹងវិវឌ្ឍន៍ភាពលោភលន់ ហើយនេះនឹងត្រូវបានបង្ហាញតាមរយៈសកម្មភាព និងពាក្យសម្ដីរបស់ពួកគេ។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ការប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធស្តីពីការលោភលន់បញ្ជាក់ថា លោភលន់មិនមែនជាធម្មជាតិរបស់មនុស្សទេ។ ធម្មជាតិរបស់មនុស្ស គឺជាសូចនាករដ៏ល្អជាមូលដ្ឋាន។ មនុស្សកើតមកស្អាតដូចក្រដាសសរ មានចិត្តបរិសុទ្ធ និងចិត្តល្អ។

ភាពលោភលន់កើតឡើងជាច្រើនឆ្នាំ តាមរយៈមហាសមុទ្រធំទូលាយ ដែលមនុស្សម្នាក់ៗបានជួបប្រទះ។ មនុស្សដែលមិនចេះគ្រប់គ្រងភាពលោភលន់របស់ខ្លួន នឹងបន្តធំឡើងៗ នាំផ្លូវទៅរកអំពើខុស។ ព្រះពុទ្ធទ្រង់ត្រាស់ថា «សេចក្ដីលោភកាន់តែខ្លាំង ពរក៏កាន់តែរសាយទៅវិញ។ ហេតុអ្វី? ភាពលោភលន់ច្រើនតែជាប់ទាក់ទងនឹងអំពើអាក្រក់។ មនុស្សលោភចង់បានរបស់ដែលខ្លួនចង់បាន តែកើតមកធ្វើអំពើអាក្រក់ដើម្បីបំពេញចិត្តខ្លួនឯង។

២. កំហឹង

កំហឹង គឺជាភ្លើងដ៏ក្ដៅ ដែលធ្វើឱ្យមនុស្សបាត់បង់ការគ្រប់គ្រង មិនចេះអត់ធ្មត់ ការស្អប់នៅពេលដែលមិនពេញចិត្ត ឬមិនបានដូចអ្វីដែលខ្លួនចង់បាន។ មិនសប្បាយចិត្តព្រោះត្រូវគេជេរប្រមាថ ធ្វើឱ្យប្រព្រឹត្តខុស។ មនុស្សដែលមានកំហឹងក្នុងខ្លួន ច្រើនតែចងជាប់ជាគំនុំ គុំកួន និងចង់សងសឹកទៅថ្ងៃក្រោយ។

មូលហេតុដែលមានកំហឹង គឺដោយសារតែស្រឡាញ់ខ្លួនឯងពេក ប្រែមកជាអាត្មានិយម។ បើអ្នកណាជេរ ឬរិះគន់អ្នកដទៃ យើងមិនខឹងទេ តែបើអ្នកណាជេរ ឬស្តីបន្ទោសយើង ឬមនុស្សជាទីស្រលាញ់ ឬធ្វើឱ្យខូចខាតទ្រព្យសម្បត្តិ យើងមានអារម្មណ៍មិនស្រួលភ្លាមៗ។ នៅពេលដែលភាពមិនស្រួលកើនឡើងបន្តិចម្តងៗ វានឹងប្រែទៅជាកំហឹង។ ប៉ុន្តែត្រូវចាំថា លើលោកនេះ គ្មាននរណាម្នាក់អាចចៀសផុតពីការស្តីបន្ទោស និងការរិះគន់នោះទេ គឺពិបាកនឹងចៀសផុតពីមាត់មនុស្សខ្លាំងណាស់។

៣. ភាពល្ងង់ខ្លៅ

“អវិជ្ជា” គឺជាការវង្វេង ភាពល្ងង់ខ្លៅ។ មនុស្សល្ងង់ មិនឈ្លាសវៃ មិនពិចារណា និងយល់ហេតុផលត្រឹមត្រូវ សច្ចៈត្រឹមត្រូវ មិនចេះវិនិច្ឆ័យល្អ ឬអាក្រក់ មិនដឹងខុសត្រូវ មិនដឹងប្រយោជន៍ ឬគ្រោះថ្នាក់... ដូច្នេះគេធ្វើអំពើអាក្រក់ បាបកម្ម ដែលនាំឱ្យអន្តរាយដល់ខ្លួន និងអ្នកផ្សេងទៀត។

ភាពល្ងង់ខ្លៅនៅក្នុងលោកនេះ ហៅថា «ល្ងង់ល្ងិត»។ ភាពល្ងង់ខ្លៅបានគ្របដណ្ដប់លើចិត្ត ធ្វើឱ្យមនុស្សមិនអាចឃើញភាពមិនស្អាតដែលញាប់ញ័រចេញពីខាងក្នុង ធ្វើឱ្យទម្លាប់អាក្រក់ទាំងនោះកើនឡើងជាលំដាប់ ហើយទីបំផុតនាំមនុស្សឱ្យទៅកាន់ផ្លូវនៃអំពើបាបមិនចេះចប់។ ព្រះពុទ្ធទ្រង់បង្រៀនថា ភាពល្ងង់ខ្លៅ ជាភាពមិនបរិសុទ្ធដ៏អាក្រក់បំផុត។ ចូរយើងបំបាត់ភាពល្ងង់ខ្លៅឱ្យក្លាយជាមនុស្សបរិសុទ្ធ៕